Strateji Tasarımında Risk Yönetimi

Ortamın kararlı olduğu, çevre koşullarının değişmediği, rekabetin olmadığı durumlarda plan yapmak ve başarıya ulaşmak kolaydır. Ancak günümüzde ne kamu ne de özel sektör için bütün şartların sabit kaldığı bir durum söz konusu değildir. Her stratejik davranış, kendi içerisinde belirli oranlarda risk içermektedir. Bunun sonucu olarak strateji üretmek ve hayata geçirmek isteyen kurumların risk almaya istekli ve hazırlıklı olması bir zorunluluktur.

Stratejik yönetim sisteminin öncelikli yaklaşımı stratejik karar verme sürecidir. Çoğu zaman bu öncelik kurumlar tarafından yanlış anlaşılmakta ve riskler ihmal edilmektedir. Bu durum ise kuruma değer katmak amacıyla uygulanan stratejik yönetim ve planlama çalışmalarının başarısız olmasına neden olmaktadır. Hatalı uygulanan stratejide ısrar, değişen şartlara uyum göstermeyi geciktirebilir. Öyle ki, riskleri bilinmeyen stratejilerin varlığı, kurum için yokluğundan daha büyük bir tehlike teşkil edebilir. Dolayısı ile uzun vadeli kararların kriz yönetimi çözümleri ile başarıya ulaştırılması mümkün değildir. Uzun vadeli kararlar için uzun vadeli bakış açıları oluşturmak gerekir. Bu aşamada kurumların risk yönetimine ilişkin ihtiyaçları gündeme gelmektedir.

Stratejik planlama, kurumun gelecekte yer almayı arzuladığı pozisyonu belirlemeye yönelik olarak, uzun süreli amaç ve hedeflerin formüle edilmesini ve kurumun içinde yer aldığı belirsiz ortamda, bu amaç ve hedeflerin başarılması için gerekli stratejilerin seçilmesini kapsar. Stratejiler, sonuçları etkili ve riskli olabilen seçimlerdir. Bu açıdan stratejik planlama esasen belirsizlikleri yönetmek için kullanılan bir yönetsel araçtır. Başarılı bir stratejik planlama, kurumu karşı karşıya kaldığı tehditlere karşı korurken aynı zamanda fırsatlardan da yararlanmasını sağlamak üzere organizasyonu doğru şekilde konumlandırmayı gerektirmektedir. Bu gereklilik kurumun iç ve dış çevresinde neler olduğunu anlamak ve buna göre örgütü yeniden şekillendirmek anlamına gelmektedir. Bir örgüt çeşitli olasılıklara hazır olduğunda strateji üretmek daha kolay olacaktır. Olaylar kurum için görünür hale geldikçe ve tanımlandıkça, hangi stratejiler üzerinde çalışılması gerektiği konusunda doğru kararların verilmesi mümkün olacaktır.

Risk yönetimi, stratejiler ve belirsizliklerin birbirleri ile nasıl bir etkileşim kurduklarını göstererek kurumun farklı gelecek senaryoları üretebilmesini sağlamaktadır. Kurumları, çeşitli olasılıkları düşünmeye teşvik eden ve belirsizlik koşulları hakkında özet bilgiler sunan risk yönetimi, stratejik planlama için güvenilir bir çerçeve oluşturmaktadır.

Mevcut stratejik planlara bakıldığında genel olarak planlama ile uğraşıldığı, risklerin özellikle de fırsatların göz ardı edildiği görülmektedir. Stratejik planlama ve risk yönetimi çoğunlukla ayrı etkinlikler şeklinde algılanmakta ve uygulanmaktadır. Stratejik planlama ve risk yönetimi bir kurumun vizyon, misyon ve stratejik hedeflere ulaşma başarısını artırmanın en önemli araçlarıdır. Bu anlamda stratejik planın risk yönetimi ile entegrasyonu mantıksal açıdan zorunlu bir çalışmadır. 

Risk yönetimi, kurumu çeşitli risklere karşı hazırlıklı kılmakta daha da önemlisi onları yönetmek için somut eylem planlarının hazırlanmasına yardımcı olmaktadır. Sistematik bilgi toplamak ve alternatif senaryolar üretmek riskleri ortadan kaldırmasa bile önemli oranda etkilerinin hafifletilmesini sağlamaktadır. Eğer doğru yönetilemezse; ekonomideki değişiklikler, demografik yapıdaki değişimler, devlet politikaları, kurum içi hata ve uyumsuzluklar gibi birçok iç ve dış etken kurumun stratejik hedeflerinin başarısını ve kurum performansını etkileyebilecek ve maddi kayıplarla birlikte itibar kayıplarına da neden olabilecektir. Bu nedenle, kurumsal risk yönetiminin, stratejilerin üretilmesinden, uygulanmasına, izlenmesine ve değiştirilmesine kadar aktif, sürekli ve gelişen bir süreç olarak yer alması sağlanmalı, risk senaryoları geliştirilerek geleceğe ilişkin riskler belirlenmelidir.

Stratejik planlama ve risk yönetiminin ortak noktası belirsizliktir. Kurumlar, belirsizliklerle dolu bir gelecek üzerine stratejiler geliştirmekte ve üretilen stratejiler ölçüsünde riski kabul etmektedirler. Bu nedenle, stratejik planların hazırlık çalışmalarından uygulanmasına kadar tüm süreçte, risk yönetimini stratejik planlamanın ayrılmaz bir parçası olarak görmek gerekmektedir. 

Stratejik Risklerin Belirlenmesinde Senaryo Analizi Tekniği

Stratejik plan hazırlama aşamasında, kurumlar amaç ve hedeflerini oluştururken farklı tekniklerden yararlanmaktadırlar. Bu teknikler içerisinde en sık kullanılan SWOT analizidir. SWOT analizi ile kurum, iç ve dış etkenlerden kaynaklanan fırsat ve tehditlerini tanımlayarak stratejik amaç ve hedeflerinin sınırlarını ve yönünü belirlemeye çalışmaktadırlar. SWOT analizi, çevresel etkenler ve belirsizlikler hakkında kuruma bir öngörü sunmuş olsa da, etkin bir risk yönetimi açısından yeterli güvence sağlamamaktadır.

Stratejik plan hazırlık aşamasında mutlaka kapsamlı bir Stratejik Risk Yönetimi Çalıştayı organize edilmeli, riskin ve stratejilerin belirlenmesi aşamasına senaryo analizi ile yaklaşılmalıdır. Özelikle belirsizliğin yüksek olduğu dönemlerde gerek stratejik planlama, gerekse bütçe çalışmalarını gerçekleştirenlerin işlerinin güçleştiği, son yıllarda birçok şirketin yıllık bütçeler yerine üçer aylık bütçelerle çalışmayı tercih ettiği bilinmektedir. Söz konusu durumda beş yıllık stratejik planlar yapmak, geleneksel risk yöntemlerinden ve duyarlılık analizlerinden daha fazlasını gerektirmektedir. Stratejik planlama için senaryo, güven uyandıran bir gelecek için hikaye anlatımı olarak tanımlanmaktadır. Bu nedenle günümüzde senaryolar, stratejik planlama süreçlerini destekleyen güçlü araçlar olarak kabul edilmekte, birçok kurum stratejik düşünceyi “senaryo analizleri” şeklinde gerçekleştirmeyi tercih etmektedir.

Senaryo analizi ile kurumun risk profilini sübjektif kriterler çerçevesinde değerlendirerek, gerçekleştiğinde büyük ölçekli zararlara yol açabilecek, beklenmeyen ve sıra dışı risklerin değerlendirilmesi amaçlamaktadır. Bu durum stratejik planlama ve risk yönetimine yaratıcı bir perspektif kazandırmaktadır.

Stratejik Risk Yönetimi Çalıştaylarına katılacak ekibin oluşturulması da analizin etkinliği açısından önemlidir. Senaryo analizi, gelecek ile ilgili belirsizliklerin modellenmesinde sübjektif bir yaklaşımı içerdiğinden, kişisel düşünce farklılıklarının yer aldığı bir ortama ihtiyaç duymaktadır. Kurumlarda stratejik planlamayı gerçekleştiren ekipler genellikle işle ilgili benzer bir zihinsel modele sahiptir ve strateji üretme sürecine katılacak kadar önemli bir pozisyona gelmek için kurumda uzun  zaman çalışmış olmak beklenir.  Ancak, uzun zaman aynı ortamda bulunanların benzer deneyim birikimine sahip olmaları, aralarındaki düşünsel farklılıkları da azaltır.  Bu nedenle strateji geliştirme sürecine kurum içinden farklı görev, statü ve deneyime sahip kişiler ile kurum dışından katılımcıların da sağlanması başarılı bir strateji üretme sürecine katkı sağlayacaktır.

StrateBelirlenen her stratejik amaç ve hedef değişen derecelerde risk içerir. Stratejik Risk Yönetimi Çalıştayları ile amaçlanan, amaç ve hedefleri belirlerken riskleri de öngörebilmek ve hedeflere ulaşabilmek için riski yönetebilecek doğru stratejileri ve kontrol önlemlerini tasarlayabilmektedir.

Stratejik Risk Yönetimi Çalıştayları neticesinde, riskler tespit edilerek değerlendirildikten ve gerekli kontrol önlemleri tasarlandıktan sonra verilen kararların amaç, hedef ve stratejiler üzerinde değişiklik yapılmasını gerektirip gerektirmediğini kontrol edilir. Kurum çalıştaylarda; riskten kaçınma, transfer etme ya da erteleme kararı almış olabilir. Böyle bir durum amaç, hedef ve stratejilerin değişmesi anlamına gelmektedir. Dolayısı ile bazı hedeflerden vazgeçmek, bazı hedefleri ertelemek, strateji ve faaliyetleri değiştirmek, azaltmak ya da yenilerini eklemek gerekebilir. Ayrıca kontrol faaliyetlerinin uygulanması ya da strateji ve faaliyet değişiklikleri ile ilgili ek bir maliyete katlanılması söz konusu olabilir. Bu nedenle kurum amaç ve hedeflerine ilişkin belirlemiş olduğu kaynakları da çalıştay sonrası tekrar gözden geçirir, ek kaynak gerekip gerekmediği, vazgeçilen hedeflere ilişkin kaynakların ne şekilde kullanılacağı, hedefler arasında kaynak transferine gerek olup olmadığı konularını değerlendirerek stratejik plana ilişkin kaynak ihtiyacını tekrar planlar.

Senaryo analizi tekniği ile yönetilen Stratejik Risk Yönetimi Çalıştaylarından, sadece stratejik plan hazırlık aşamasında değil, mevcut stratejik planların risklerinin belirlenmesinde ve risk yönetimi ile ilişkilendirilmesinde ya da daha önce hazırlanmış risk yönetimi eylem planlarının içeriğinin genişletilmesinde de yararlanılabilir. Çalıştaylar kapsamında gerçekleştirilecek beyin fırtınası çalışmaları ile stratejik planların başarı düzeyi artırılabilir, risk yönetimi eylem planlarının eksik kalmış olan bölümleri genişletilebilir, önlemlerin etkinliği artırılabilir.

Stratejik planlama yaklaşımı örgütlerin faaliyetlerini amaç ve hedefleri doğrultusunda sürdürmelerini, kaynaklarını en verimli şekilde tahsis etmelerini ve kullanmalarını gerektirmektedir. Ancak, her kurumsal faaliyet içerisinde sayısız risk barındırmaktadır. Söz konusu gerekliliklerin yerine getirilmesi kurumlar için riski karşılamaktan öte bir tutumu zorunlu kılmaktadır. Bu aşamada, kurumların iç ve dış çevrelerinde meydana gelen değişimleri, operasyonel ve yönetsel faaliyetlerinden kaynaklanan risk ve belirsizlikleri etkin bir şekilde yönetebilme yetkinlikleri, kurumsal başarı ve performans açısından önemli bir faktör olmaktadır.

Basitçe ifade etmek gerekirse kurumlar risk almadan kazanç sağlayamazlar ancak risklerini doğru yönetemezlerse de kaybederler. Risk zekasına sahip kurumlar sadece olanı değil, olabileceği de anlar ve buna uygun tepkiler verirler. Bu nedenle gerçekleşmese bile riskin var olduğunu bilmek her kurum için başarının ön şartıdır.