Bankacılık Sektöründe İç Kontrol Zaafiyetleri ve Bir Fraud Vakası

Temmuz ayı içinde, Metropolitan Bank & Trust Corp. (Metrobank)-Filipinler-, Metrobank\' ın Kurumsal Hizmetler Bölümü başkanı Maria Victoria S. Lopez ve işbirlikçisi olduğu düşünülen iki kişi ile ilgili olarak suç duyurusunda bulundu. İhbar başvurusunun konusunu, ticari belgelerin tahrif edilmesi ve bu yolla gerçekleştirilen iki adet nitelikli hırsızlık oluşturuyordu.

Lopez tarafından biri, 2013, biri 2015 diğer ikisi ise 2017 yılı içinde dört adet çek düzenledi (manager’s check). Lopez’ in  21.02.203 tarihli P20.2 milyon; 26 Ocak 2015 tarihli P10.025 milyon; 21 Haziran 2017 tarihli P35.35 milyon ve 30 Haziran 2017 tarihli P30.3 milyon tutarındaki çekler ile toplamda yaklaşık 100 milyon Poundu zimmetine geçirdiği düşünülüyor. Tüm çekler Lopez tarafından onaylandı ve Sue Sai isimli kişinin hesabına geçirildi. Lopez ile birlikte, iş birliği şüphesi ile sorgulanan 2 kişinin avukatları, müvekkillerinin Lopez\'e, kendilerine kişisel olarak verilen kredilerden ödeme yaptıklarını ve Lopez’ in Metrobank\' tan para çaldığını bilmediklerini söylediler.

Sessiz \"soygun\" un en büyük kısmı, 16 Haziran 2017\'de Metrobank\' ın uzun süredir çalıştığı müşterisi Universal Robina Corp\' nun 25 milyar Poundluk kredi limiti üzerinde düzenlenen, 900 milyon Poundluk sahte belge ile yapıldı. Büyük vurgun faiz hesaplarındaki tutarsızlığın denetçiler tarafından farkedilmesi üzerine ortaya çıktı. Yetkililer, bu dolandırıcılığın değerli bir müşterinin kredi hattı üzerinden yapılması nedeniyle, kontroller sırasında sorgulanmayarak, gözden kaçırılmış olabileceğini belirtti.

Olayın duyulması sonrası, yatırımcıların hisselerini satması ile Metrobank hisseleri hızlı şekilde düşüşe geçti. Metrobank’ın toplam kaybının 2.5 milyar Pound olduğu tahmin ediliyor.

Forbes haberine göre Metrobank 5.5 milyar dolarlık pazar payı ile top global 2000 listesinde yer alıyordu. 1962 yılında kurulan Bankanın, 12.500 çalışanı bulunuyor. 2016 yılında P18.1 milyar net gelir ve bu yılın ilk çeyreğinde P5.6 milyar gelir elde ettiğini bildiren Metrobank, P1.9 trilyon aktif varlığı ile Filipinlerin ikinci büyük bankası konumunda. Metrobank’ ın 959’i yurtiçinde, 202’i yurtdışında olmak üzere toplam 1.161 şubesi bulunuyor. Bankanın Başkanı Fabian S. Dee, ‘‘Banka her zamanki gibi çalışacaktır ve bankanın hiçbir müşterisi bu durumdan etkilenmeyecektir. Bankanın iç kontrol sistemi bu durumu aşmak için yeterlidir’’ şeklideki beyanı ile halka güvence verdi.

Zikredilen rakamlar ne kadar büyük olsa da bundan daha önemli olan asıl konu bankacılık sisteminin güçlü iç kontrol sistemlerine ne kadar ihtiyaç duyduğu. Bankacılık operasyonlarındaki zayıf kontrol sistemleri ve prosedürlerinin güçlendirilmesi veya elden geçirilmesi ve kamuoyunun korunmasına yönelik olarak, bankacılık endüstrisine ve düzenleyici mercilere büyük sorumluluklar düşüyor.

Nasıl ve Ne İçin?

Lopez 30 yıldır aynı banka için çalışan ve bir yıl sonra emekli olacak olan bir yöneticiydi. Bildirildiğine göre P250.000 aylık kazanca sahipti. 54 yaşındaki Lopez, Quezon Şehrindeki lüks bir yerleşim bölgesinde yaşıyordu ve en ucuz olanı Range Rover olan dokuz otomobile sahipti. Çocukları ABD’de ki okullara gidiyordu. Aslında şüphe uyandıracak bir yaşam tarzı kontrolü bile, Lopez’i çoktan ele veren bir kontrol olabilirdi.

Uzmanlara göre, Lopez’in bu sahte çek türünü nasıl düzenlediğini hayal etmek bile zor. Bu sahte çek türünün, bir kişinin sözü ve onayı ile periyodik olarak (dört yıldan fazla) düzenlenebilmesi ve tahsil edilmesi pek de mümkün değildir. Vadeli senetler, kredi limitleri, limitlerin kullanımı ve kredilerden düşüşler gibi işlemler bölümler arası kontroller ile işlenmeyi ve onaylanmayı gerektirmektedir. Peki bir banka görevlisi nasıl olmuştu da sorumluluk çizgilerini ve izin limitlerini tekrar tekrar aşarak banka fonlarından tekrarlanan hırsızlıklar gerçekleştirebilmişti? Metrobank muhasebe sistemleri Lopez\'in karışık planlarına rağmen nasıl sorunsuz raporlar düzenleyebilmişti? Bunlar mali tablolara nasıl yansıtılmıştı? Banka denetçisi ne yapmış ya da ne yapmamıştı? Çünkü, Lopez’in planı kesinlikle varlıkları, yükümlülükleri ve tüm hesapları önemli derecede hareket ettirmiş olmalıydı. Düzenleyici kuruluş, ülkenin en büyük ikinci bankası konumundaki bir bankanın kontrol zafiyetlerini ve böylesi büyük değişiklikleri nasıl yakalayamamıştı?

Banka, Lopez’e planını uygulayabilmek için tek başına karar vermek konusunda çok fazla güç vererek, büyük ölçüde denetimsiz ve özgür alanlar bırakmış olabilir. Diğer bölüm ve birimlerde kontroller zayıf ya da hatalı olabilir veya kontroller göz ardı edilmiş olabilir. Örgütsel iş akışı ve sorumluluklar net ve şeffaf olmayabilir. Komuta kontrol zincirine saygı gösterilmemiş olabilir. Belki de kontrol eksikliği, bazı çalışanların yetki alanlarından daha fazla güce sahip olmalarına imkan vererek, kurum içinde gayri resmi bir örgüt yaratmış olabilir. Bu kontrol eksikliği, etik olmayan kişisel yakınlık ya da ortak hedefler nedeniyle üst kademelere daha yakın olabilmeleri yolu ile sağlanmış olabilir. Banka gibi operasyonlarda suçun gerçekleşmesi genellikle; suç ortakları, komplocular ve diğer pasif rızacıların varlığı ile mümkündür.

İlk ya da Tek Değil!

Filipinlerde bir başka bankada Haziran ayında bir bilgisayar hatası nedeniyle, üst üste iki gün süre ile çevrimiçi iletişim kesildi ve ATM\'lere erişim sağlanamadı. Sorunun, bir bilgisayar programcısının tek başına yaptığı ve doğruladığı bir hatadan kaynaklandığı bildirildi. Bilgisayar programcısı, bazı banka hesaplarına ilişkin, para çekme, tarih / zaman parametreleri toplu girişinde hata yaptığını beyan etti.

Aynı zamanlarda başka bir banka, iki hafta boyunca, (Banco de Oro) bilgisayar korsanlarının yaptığı yetkisiz ATM çekimleri nedeniyle üç yerde 7 ATM’yi kapatmak zorunda kaldı. Banka aslında tahmin edilebilir bu durum için neden daha önce önlem almamıştı? Haber kaynağına göre, olaydan sonra banka yetkilisi, kontrolün bu sene sonuna kadar tamamlanacağına dair söz verdi.

2016 yılında kimlikleri tespit edilemeyen hackerlar, Bangladeş merkez bankasının ABD hesaplarından 81 milyon dolar çaldı ve çalınan paraları Filipinli bir bankaya ve Manila merkezli casinolara gönderdi. Sahte banka hesaplarını açan bir şube müdürüydü. Peki hesapları nasıl açtı ve sahibinin bilgisi olmaksızın var olduğu açık olan bir hesabı, para girişi sağlamak için nasıl kullandı? Üstelik Bankanın Genel Merkezinden verilen \"ödeme durdurma\" emrinden sonra, ilgili şubede, hesaplardan 58 milyon dolarlık çekim daha yapıldı.

Yetkililerin Değerlendirmeleri Önemli

Metrobank\' ta gerçekleşen dolandırıcılık sonrasında düzenlenen basın toplantısında, Bankanın sözcüsü Ferdinand Lavin durumu tek bir cümle ile çok açık bir şekilde ifade ediyor “Bu konuda yaşanan en büyük kayıp bankacılık sisteminin güvenilirliği ve banka iç kontrol sistemleri ile ilgilidir.”

Üst düzey devlet yetkililerinden birinin konu ile ilgili ifadesi de oldukça çarpıcı :“Önemli bir suç gerçekleştiğinde asıl bakmamız gereken, kontrol sistemlerinin ve denetimlerin yeterliliğidir. Hepimizi güvenceye alacak olan budur.’’

Kaynak :

CNN Philippines, 08.02.2017

BusinessWorld-BW, 07.22.2017

Philippine Daily Inquirer-PDI, 07.22.2017

AFP, 07.21.2017

ABS-CBN News, 06.13.2017

Rappler, 05.16.2016

Inquirer, 14.07.2017

Forbes, Mayıs 2017